De eerste Single Grain whisky ooit die ik in maart 2011 op het WFNN in Groningen proefde was van Clan Denny en kwam van de Girvan Distillery. De naam Girvan zegt u wellicht niets, maar van deze distillery in het zuidwesten van inSchotland komt één van de ingrediënten van Grant’s Blended whisky. En omdat ik, zoals de oplettende lezertjes weten, lang voor de Malt whisky tak van het bedrijf heb gewerkt, schepte dat toch een soort van warme band en wilde ik meer weten. De whisky’s van Clan Denny zijn van een geheel andere aard dan de whisky’s van Douglas of Drumlanrig waarover ik eerder schreef. Zij worden van andere graansoorten dan gerst(emout) gemaakt. Bij grain whisky’s, want dat zijn het, worden ongemoute granen zoals haver en rogge gebruikt. Omdat het eindproduct zo goed als smaakloos is maakt het niet uit welke graansoort wordt gebruikt, dus een producent kan tegen de meest interessante prijs inkopen. Grain whisky rijpt sneller en is ook daardoor goedkoper. Dat is in het geval van Clan Denny echter niet van toepassing maar daarover later meer!
Grain whisky wordt hoofdzakelijk voor de productie van blended whisky gebruikt. Het distillatieproces wijkt ook aanzienlijk af van die van maltwhisky. Bij grain whisky wordt gebruik gemaakt van continue distillatie met behulp van een patent still, wat ook weer aanzienlijk goedkoper is. Het eindproduct heeft heel veel alcohol en bijzonder weinig smaak. De stills bij Girvan zijn bekend als “multi-pressure stills”. Zij worden verkozen omdat zij een veel hogere en zuiverder kwaliteit Grain Whisky Spirit opleveren met een alcoholgehalte van tot wel 94% abv (alcohol by volume). Voor er echter gedistilleerd kan worden moet het basisproduct worden gemaakt. Daarvoor wordt de gemalen tarwe verhit in heet water en wordt er een deel gemoute gerst aan toegevoegd. Daardoor verandert het deze vloeibare brij van tarwezetmeel in een donkere, zoete vloeistof die ‘wort’ genoemd wordt. De wort wordt gekoeld en overgebracht in zgn. ‘Washbacks’ waar de gist wordt toegevoegd. De gist zorgt ervoor dat de oplosbare suiker wordt omgezet in alcohol en koolzuur. Het resultaat is een stroperige, zand-kleurige vloeistof, die ‘Wash’ genoemd wordt. Vandaar de naam ‘Washbacks’. Het product heeft een alcoholgehalte van 8 tot 9%. Omdat de washbacks open zijn vervliegt het koolzuur.
Deze ‘Wash’ wordt vervolgens gedistilleerd in hoge zuilvormige ketels die bekend staan als ‘Column stills’. De column still of Coffey Still werd in 1830 door de Ierse Aeneas Coffey uitgevonden. Het distillatiesysteem kan uit meerder columns bestaan die in groep werken. 
Distillatie is in feite niets anders dan het scheiden van de ruwe, onsmakelijke en onzuivere bestanddelen uit de ‘Wash’ van de heldere alcoholische bestanddelen. De hoge zuilvormige ketels zijn uit roestvrij staal gemaakt. Onder in de eerste ketel wordt stoom door de wash geperst. De stoom verwarmt op die manier de wash. Delen van die wash gaan daardoor over in een vluchtige fase (gas), en stijgen met de stoom mee naar de boven in de ketel. De distilleerzuil is vanbinnen voorzien van een aantal geperforeerde platen waar deze damp doorheen gaat. Elk van deze platen vormt op deze manier een soort van hindernis voor de opstijgende zware dampen. Bij elke plaat condenseert een fractie van de damp dan en komt terug in de ‘wash’. Alleen de lichtere dampen, die niet zo snel neerslaan, slagen erin om de hooggelegen uitgang van de distilleerketel te bereiken. In een zgn. multi-column opstelling worden ze direct geïnjecteerd in een tweede distilleerzuil. De dampen koelen af naarmate ze in de tweede zuil opstijgen. Op een bepaalde hoogte zal de drinkbare alcohol condenseren. Dit wordt afgetapt, heeft dan 94% alcohol, is kleurloos en wordt de eerste drie jaar ‘spirit’ genoemd. Pas na drie jaar mag de naam whisky gebruikt worden. Dit product wordt zo uit de stills opgekocht door de mensen van Clan Denny die het alcoholgehalte eerst naar beneden brengen tot rond de 65% en vervolgens in zelf uitgzochte vaten verder laten rijpen. Dat alcoholgehalte kan niet hoger zijn omdat anders de alcohol het hout zou besachadigen. Meestal worden oude sherry butts gebruikt vanwege de smaakrijkdom die deze vaten, door de Sherry die er eerder in zat, hebben.
Girvan Distillery, ongeveer een uur rijden ten zuiden van Glasgow, ligt aan een pittoreske baai in Ayrshire die Ailsa Bay heet en kijkt uit over de eilanden Arran en Ailsa Graig. 
De 20 jaar oude Girvan had een alcoholgehalte van slechts 59,3% en kwam van bourbon barrels. Qua kleur zit het tussen een lichte honingkleur en goud. De geur was zeer aromatisch met tonen van honig, bloemen en was dat nou framboos? De smaak romig, abrikoos en butterscotch. Omdat er wat mij betrof best wat druppels water bijmochten deed ik er eerst vier bij waardoor de neus zoeter werd en de smaak nog romiger. Na nog maar eens vier druppels kwam de haver, mout en butterscotch los en aan het eind van een bijzonder lange afdronk tot slot nog wat groene kruiden om het hele verhaal aan smaken en geuren bijna overcompleet te maken.
De 45 jaar oude had in al die jaren wat meer geëvaporeerd, maar nog altijd was het alcoholgehalte 47.8%. Deze op Sherryfusten gerijpte zeer donkere whisky opende met geuren van vanille en de zoetheid van custard, daarna kwamen de limoentjes en zoete amandelen om aandacht vragen, maar ook weer die vanlletonen. Toen was er honing, natuurlijk het peperige van de alcohol maar ook wat ik een toffee-indruk zou willen noemen. De afdronk was verrassend lan en krachtig voor een grainwhisky. Eigenlijk ook wel logisch, want voordat de mond die bijna 48% alcohol had weten af te bouwen waren we bijna 10 minuten verder.
Clan Denny brengt overigens nog meer Single Grain Whisky op de markt, allemaal van hoge leeftijd en relatief betaalbaar. Zo zijn er o.a. North British, Garnheath, Lochside (dat vroeger ook een patent still had) Cambus, Invergordon, Caledonian, Dumbarton en Strathclyde, waarvan ik een wonderschone 33 jaar oude proefde.
Om op mijn eerdere bewering, dat ik nog nooit Grain Whisky gedronken had, terug te komen, mijn eerste Grain Whisky was een Black Barrel die uit de zelfde distilleerderij komt. Maar dat was al zo lang geleden!
—
Tot zover
Chris Koot
